Τα Χανιά είναι παραλιακή πόλη της βορειοδυτικής Κρήτης, ένας από τους σημαντικότερους λιμένες της Κρήτης και πρωτεύουσα του νομού Χανίων. Καταλαμβάνει έκταση περίπου 11 τετραγωνικών χιλιομέτρων και, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, έχει πληθυσμό 55.838 κατοίκων και αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νησιού μετά το Ηράκλειο. Υπήρξε σημαντική μινωική πόλη και έχει ταυτισθεί με την αρχαία Κυδωνία.
Ιστορία
Τα Χανιά είναι η τοποθεσία σύμφωνα με την οποία οι Μινωίτες έκτισαν τη "Κυδώνια". Από ανασκαφές που έγιναν σε διάφορες συνοικίες, όπως αυτή στο Καστέλι, βρέθηκε οτι η περιοχή ήταν κατοικημένη από τη Νεολιθική εποχή. Η πόλη αποτέλεσε μετά τη Μινωική εποχή, μια σημαντική πόλη-κράτος με όρια από τη θάλασσα μέχρι τους πρόποδες των Λευκών Ορέων. Οι πρώτοι αποικιστές από την ηπειρωτική Ελλάδα ήταν οι Δωριείς γύρω στο 1100 π.Χ. Η Κυδωνία βρισκόταν σε συνεχείς διενέξεις με τις άλλες πόλεις κράτη της περιοχής, όπως τα Άπτερα, η Φαλάσαρνα και η Πολυρρήνεια. Επίσης, ο Όμηρος την ανέφερε στην Οδύσσεια (iii.330). Το 69 π.Χ. ο Ρωμαίος πρόξενος Caecilius Metellus κατέλαβε την Κυδωνία, η οποία έλαβε προνόμια ανεξάρτητης πόλης-κράτους από τους Ρωμαίους, όπου και κράτησε το δικαίωμα να έχει δικό της νόμισμα μέχρι τον τρίτο αιώνα μ.Χ.
Η πρώτη βυζαντινή περίοδος διήρκεσε από το 395 ως το 824 μ.Χ. Γι' αυτήν δεν υπάρχουν αρκετές καταγραφές. Κατά την Αραβοκρατία που ακολούθησε η πόλη ονομαζόταν Al Hanim. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι Χριστιανικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν προς τα ορεινά του νομού λόγω των διωγμών. Ο Βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς επανακατέλαβε την πόλη το 961 μ.Χ. Η δεύτερη βυζαντινή περίοδος κράτησε μέχρι το 1204 μ.Χ. και το όνομά της άλλαξε σε Χανιά. Οι Βυζαντινοί άρχισαν να ενισχύουν με οχυρωματικά έργα την πόλη χρησιμοποιώντας αρχαία οικοδομικά υλικά, με σκοπό να αποτρέψουν και άλλη αραβική επιδρομή. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα Χανιά αποτελούν επίσης έδρα επισκόπου.
Μετά την τέταρτη σταυροφορία (1204μ.Χ.) και την πτώση της Βυζαντινής κυριαρχίας στην περιοχή, η Κρήτη δόθηκε στο Βονιφάτιο το Μομφερρατικό. Αυτός αποφάσισε να την πωλήσει στους Ενετούς για 100 ασημένια μάρκα. Το 1252 οι Ενετοί κατάφεραν να υποτάξουν τους Κρήτες, αλλά το 1263 οι αντίπαλοί τους Γενουάτες, με τοπική υποστήριξη, πολιόρκησαν την πόλη υπό τις διαταγές του Ενρίκο Πεσκατόρε και την κράτησαν ως το 1285, όπου οι Ενετοί επέστρεψαν. Τα Χάνια επελέγησαν να είναι η έδρα του Γενικού Αρμοστή της Κρήτης και άνθησαν, λόγω της θέσης τους, ως εμπορικό κέντρο, αλλά και ως αγροτική περιοχή.
Στην αρχή οι Ενετοί ήταν σκληροί και καταπιεστικοί, αλλά σιγά σιγά οι σχέσεις τους με τους ντόπιους αναθερμάνθηκαν. Η επαφή τους με τη Βενετία βοήθησε στο να αναμειχθούν οι δύο κουλτούρες, χωρίς όμως οι Κρήτες να χάσουν τις ελληνοχριστιανικές τους παραδόσεις. Το όνομα της πόλης άλλαξε σε La Canea και οι βυζαντινές οχυρώσεις ενισχύθηκαν δίνοντας στα Χανιά τη σημερινή τους μορφή. Επίσης, μετά από την άλωση της Κωσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453, αρκετοί ιερείς, μοναχοί, καλλιτέχνες και άνθρωποι των γραμμάτων βρήκαν καταφύγιο στην Κρήτη βοηθώντας στην πολιτιστική ενίσχυση του νησιού. Τα Χανιά, κατά την περίοδο αυτή, περιέχουν μίγμα βυζαντινού, ενετικού και κλασικού ελληνικού πολιτισμού.
Παρόλα αυτά τα τείχη της δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τους Οθωμανούς απο το να καταλάβουν την πόλη το 1645 ύστερα απο μια 2μηνη πολιορκία. Οι Οθωμανοί αποβιβάστηκαν κοντά στο μοναστήρι της Γωνιάς στην Κίσσαμο, το οποίο και λεηλάτησαν και έκαψαν. Πολιόρκησαν τα Χανιά στις 2 Αυγούστου 1645. Οι απώλειες και απο τις δυο πλευρές ήταν τεράστιες (ειδικά των Οθωμανών). Ο Οθωμανός διοικητής εκτελέστηκε στην επιστροφή του έχοντας χάσει περισσότερους απο 40.000 άντρες. Αργότερα οι περισσότερες εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά και τα πλούτη της πόλης μεταφέρθηκαν στην έδρα της Οθωμανικής αυτοκρατοριάς, την Κωνσταντινούπολη. Οι Τούρκοι εποίκησαν τις ανατολικές συνοικείες της πόλης (Καστέλι και Σπλάτζια), όπου και μετέτρεψαν τον Άγιο Νικόλαο των Δομινικανών μοναχών στο Κεντρικό τους τζαμί ("Houghiar Tzamissi" Turkish: Hünkar Camisi). Έκτισαν επίσης και νέα τζαμιά, όπως αυτο του Kioutsouk Hassan στο παλιό λιμάνι. Τα δημόσια λουτρά (hamam) χτίστηκαν απο τους Τούρκους λίγο πιο πάνω, στη σημερινή οδό Χάληδων. Στα Χανιά διέμενε και ο Πασάς της Κρήτης.
Το 1821, με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, υπήρξαν διαμάχες μεταξύ των Χριστιανών και Μουσουλμάνων στα Χανιά, που οδήγησαν σε μεγάλες απώλειες και απο τις δυο πλευρές. Ο επίσκοπος Κισσάμου, Μελχισεδέκ Δεσποτάκης, κρεμάστηκε απο τους Τούρκους σε έναν πλάτανο στην πλατεία της Σπλάτζιας, ο οποίος υπάρχει εως σήμερα. Το 1878, υπογράφηκε η συνθήκη της Χαλέπας. Μεγάλο μέρος των Μουσουλμάνων σκοτώθηκαν ή μετακινήθηκαν στην Τουρκία.
Αξιοθέατα
Παρόλο που βομβαρδίστηκε και κάηκε αρκετές φορές στη μακρόχρονη ιστορία της, η παλιά πόλη των Χανίων θεωρείται απο τις ομορφότερες πόλεις της Μεσογείου (η "Βενετία της Ανατολής"). Σε διάφορα σημεία ο ταξιδιώτης μπορεί να συναντήσει δείγματα όλων των πολιστισμών που πέρασαν απο αυτήν. Στο κέντρο της βρίσκεται ο λόφος του Καστελίου, ο οποίος κατοικείται απο τη Νεολιθική εποχή, και αποτελεί οχυρή θέση δίπλα στο παλιό λιμάνι. Σε αυτό βρίσκεται το παλάτι του Ύπατου αρμοστή Κρήτης κατ την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας΄, καθώς και η πρυτανεία του Πολυτεχνείου Κρήτης. Επίσης βρίσκονται αρχαιολογικοί χώροι απο τη μινωική εποχή.
Παλιά Πόλη
Η παλαιά πόλη είναι η άλλη όψη της πόλης των Χανίων. Περιλαμβάνει τις συνοικίες Τοπανάς, Εβραϊκή, Σιντριβάνι, Πλάζα και Καστέλι, που αποτελούν ενα ενιαίο συγκρότημα με στενά σοκάκια και κτίρια ενετικής, οθωμανικής και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Η παλιά πόλη απλώνεται γύρω από το γραφικό ενετικό λιμάνι.
Τζαμί του Κιουτσούκ Χασάν
Tο τζαμί του Κιουτσούκ Χασάν (Γιαλί Τζαμισί) είναι δείγμα ισλαμικής τέχνης της Αναγέννησης, στα Χανιά, που χρονολογείται στο β’ μισό του 17ου αιώνα. Κτίστηκε προς τιμήν του πρώτου φρουράρχου των Χανίων, Κιουτσούκ Χασάν.
Το τζαμί είναι ένα κυβικό κτίσμα που καλύπτεται από ένα μεγάλο ημισφαιρικό χωρίς τύμπανο τρούλο που τον στηρίζουν τέσσερα περίτεχνα πέτρινα τόξα. Από τη δυτική και τη βόρεια πλευρά του περιβάλλεται από στοά στεγασμένη από έξι μικρούς τρούλους χωρίς τύμπανο. Το τέμενος Κιουτσούκ (μικρού) Χασάν ή Γιαλί Τζαμισί (τζαμί του γιαλού), όπως επικράτησε να λέγεται, ήταν έργο Αρμενίου αρχιτέκτονα που είχε κατασκευάσει και άλλο όμοιό του στο χωριό Σπανιάκο του Σελίνου.
Το τζαμί, στην αυλή του οποίου υπήρχαν φοινικόδεντρα και τάφοι πασάδων και γενιτσάρων, σταμάτησε τη λειτουργία του το 1923 και σήμερα είναι αναπαλαιωμένο ώστε να αποτελεί χώρο εκδηλώσεων.
Πλατεία Συντριβάνι
Απο τη δυτική πλευρά του Καστελίου βρίσκεται η πλατεία Σαντριβάνι (ή πλατεία Ελ. Βενιζέλου). Αποτελεί την τουριστική καρδιά της πόλης. Απο εκεί κανείς μπορεί να επιβιβαστεί σε καραβάκια που επισκέπτονται τα βενετσιάνικα κάστρα στα νησιά των Αγ. Θεοδώρων και της Γραμβούσας. Λίγο πιο πέρα βρίσκεται η πλατεία της τριμάρτυρης με τη μητρόπολη Χανίων και το αρχαιολογικό μουσείο που φιλοξενείται στον Βενετσιάνικο ναό του St. Francesco. Εκεί βρίσκονται και τα "Στιβανάδικα". Είναι η περιοχή όπου βρίσκονται μαγαζιά που επεξεργάζονται δέρμα και κατασκευάζουν διάφορα δερμάτινα είδη. Το όνομά τους το πήραν απο τα στιβάνια, τις κρητικές μπότες, όπου φτιάχνονταν εκεί εδώ και αιώνες. Επίσης, λίγο πιο ανατολικά βρίσκονται τα "Μαχαιράδικα", όπου βρίσκονται πολλά παραδοσιακά μαγαζάκια που φτιάχνουν ακόμη τα κρητικά μαχαίρια.
Σύγχρονη Πόλη
Λίγο πιο νότια απο την πλατεία της τριμάρτυρης βρίσκεται η πλατεία των Νέων Καταστημάτων, που αποτελεί το όριο της νέας πόλης. Εκεί βρίσκονται τα καταστήματα της πόλης από τις αρχές του 20ού αιώνα. Σήμερα μπορεί κανείς να βρει πολλά γραφικά μαγαζάκια και καφενεία. Εκεί βρίσκονται και οι σταθμοί αστικών και υπεραστικών λεωφορείων.
Στα δυτικά της παλιάς πόλης βρίσκεται η Νέα Χώρα. Είναι η περιοχή που κατοίκησαν οι μετανάστες από τη Μικρά Ασία μετά την καταστροφή του 1922. Είναι πολύ ήσυχη και όμορφη περιοχή. Κοντά στην παραλία της βρίσκονται ο Ναυτικός Όμιλος Χανίων και το παλιό εργοστάσιο της ΑΒΕΑ, που είναι η πρώτη βιομηχανική μονάδα της Κρήτης το 19ο αιώνα και σήμερα φιλοξενεί σχολείο.
Στα ανατολικά της παλιάς πόλης βρίσκεται η παραλία του Κουμ-Καπί (Kum-Kapisi, Arab: η Πύλη της Άμμου). Στα τέλη του 19ου αιώνα κατοικούνταν απο Άραβες βεδουΐνους (τους Χαλικούτες), οπου και του έδωσαν το όνομά του. Εκεί βρίσκεται τα τελευταία χρόνια όλη η νυχτερινή ζωή των Χανίων με πολυάριθμα ταβερνάκια, καφετέριες και μπαρ. Νότιά του βρίσκεται το εθνικό στάδιο Χανίων "Έλενα Βενιζέλου", το κρατικό ωδείο Χανίων και ο γραφικός δημοτικός κήπος (1870), που κατασκευάστηκε στα πρότυπα των ευρωπαϊκών πάρκων, και σήμερα φιλοξενεί το δημοτικό θερινό κινηματογράφο. Στην ανατολική γωνία του βρίσκεται το Ρολόι του 1924.
Ανάμεσα στα Νέα Καταστήματα και το Κουμ-Καπί βρίσκεται η δημοτική αγορά Χανίων. Αποτελεί ένα σταυροειδές κτήριο, που κατεσκευάστηκε το 1913 στα πρότυπα της αγοράς της Μασσαλίας και απο τότε φιλοξενεί διάφορα παραδοσιακά μαγαζάκια και ταβερνάκια. Απο εκεί ξεκινά η οδός Δημοκρατίας, που περνά ανάμεσα απο το δημοτικό κήπο και το στάδιο, λίγο πιο κάτω συναντά το "δεσποτικό", το αρχοντικό σπίτι του μητροπολίτη Χανίων και καταλήγει στην πλατεία δικαστηρίων. Το πανέμορφο τουρκικό στρατιωτικό νοσοκομείο του 19ου αιώνα, οπου σήμερα φιλοξενεί τα δικαστήρια και τις υπηρεσίες της νομαρχίας Χανίων. Πίσω απο τα δικαστήρια βρίσκεται ο ναός Πέτρου και Παύλου, όπου βρέθηκε το αρχαίο νεκροταφείο της πόλης.
Στα δυτικά των δικαστηρίων βρίσκεται το Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας με το Κέντρο Νεολαίας του δήμου Χανίων. Δίπλα του βρίσκεται το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και το πολεμικό μουσείο, που φιλοξενείται στον ιταλικό στρατώνα του 19ου αιώνα.
Η βιβλιοθήκη του Πολυτεχνείου Κρήτης.Απο τα δικαστήρια ξεκινά επίσης και η οδός Ηρώων Πολυτεχνείου, που οδηγεί στις συνοικίες των Ταμπακαρίων (τα παλιά βυρσοδεψεία) και της Χαλέπας. Στη Χαλέπα βρίσκονται πολλά νεοκλασικά κτήρια από την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, όπως και τα τότε προξενεία των Μεγάλων Δυνάμεων. Εκεί βρίσκεται και η οικία του Ελ. Βενιζέλου, που φιλοξενεί το Εθνικό Ίδρυμα Μελετών "Βενιζέλος", η παλιά γαλλική σχολή, που φιλοξενεί την αρχιτεκτονική σχολή του Πολυτεχνείου Κρήτης και το ΤΕΙ Χανίων. Επίσης στη Χαλέπα βρίσκονται και πολλές εκκλησίες, οπως η Αγ. Μαγδαληνή σε Ρώσικο ρυθμό, ή η Ευαγγελίστρια χτισμένη σε ρυθμό Μπαρόκ, καθώς και το μετέπειτα παλάτι του πρίγκηπα Γεώργιου. Στο λόφο πάνω απο τη Χαλέπα, βρίσκεται ο Προφήτης Ηλίας με τους Τάφους των Ελ. και Σ. Βενιζέλου. Εκεί μπορεί κανείς να απολαύσει τον καφέ και το γλυκό του με την ομορφότερη θέα στα Χανιά. Εκεί βρίσκεται και η πολυτεχνειούπολη του Πολυτεχνείου Κρήτης (Κουνουπιδιανά). Η περιοχή είναι καταπράσινη και η θέα μαγευτική.
Στα νότια της πόλης των Χανίων βρίσκονται οι συνοικίες της δεξαμενής, όπου έγιναν πολύ σκληρές μάχες το 1941, ο Αη Γιάννης και ο Κουμπές, όπου βρίσκονται τούρκικοι κουμπέδες (ταφικά μνημεία).
Άλλες συνοικίες της πόλης είναι τα Λενταριανά, το Πασσακάκι, το Βαρούσι, το Φράγκικο (όπου βρίσκεται το Φράγκικο νεκροταφείο), η Πελεκαπίνα (όπου βρίσκεται το μετόχι του πολιτικού το 19ου αιώνα Κ. Μάνου) και η Χρυσοπηγή με το μοναστήρι της.
Παραλίες Χανίων
Ο νομός Χανίων διαθετει όμορφες παραλίες. Στο Βόρειο τμήμα απλώνονται οι παραλιές : Άγιοι Απόστολοι(4 χλμ. δυτικά των Χανίων), Αγία μαρίνα (5 χλμ από τα Χανιά με πυκνή χρυσή άμμο), Πλατανιάς (μία πολυσύχναστη παραλία λίγα μέτρα από το ομώνυμο τουριστικό θέρετρο), Μάλεμε(12 χλμ. δυτικά των Χανίων, ήσυχη παραλία μήκους περίπου τεσσάρων χιλιομέτρων, με γκρίζα άμμο), Γραμβούσα (στο δυτικότερο άκρο της Κρήτης), Φαλάσαρνα (με ψιλή άμμο και μήκος 3 χλμ περίπου, γνωστή για το ηλιοβασίλεμα της), Γεωργιούπολη (38χλμ ανατολικά από τα Χανιά), Καλαθάς, Σταυρός, Μαράθι(στα ανατολικά της χερσονήσου του Ακρωτήριου).
Στα νότια του νομού, συναντά κανείς τις παραλίες του κόλπου του Ελαφόνησίου, παραλία με ελαφρό ροζ χρώμα, που περιβάλλεται από αρμυρίκια με μία λιμνοθάλλασσα κοραλλιογενών υφάλων, της Παλαιόχωρας, τον κόλπο του Λουτρού στη Χώρα των Σφακίων, το Φραγκοκάστελο και τον όρμο Πρέβελη.
Κλίμα
Η μορφολογία του εδάφους και η θέση της Κρήτης στο κέντρο της Μεσογείου έχουν άμεση απήχηση στο κλίμα του νομού Χανίων, που χαρακτηρίζεται εύκρατο μεσογειακό και ιδιαίτερα ξηροθερμικό, με την ηλιοφάνεια να καλύπτει το 70% των ημερών του έτους. Ο χειμώνας είναι ήπιος, και ο καιρός από το Νοέμβριο μέχρι τον Μάρτιο χαρακτηρίζεται κρύος, όχι όμως παγερός, και βρέχει συχνά.
Τα Λευκά Όρη ασπρίζουν στις αρχές του Νοέμβρη από χιόνι που διατηρείται μτο τέλος του Μάη, αλλά σπανιότατα θα δει κανείς χιόνι στα πεδινά.Τον Απρίλη ο καιρός είναι γλυκός κι ευχάριστος και είναι λίγες η φορές που η λιακάδα ξαφνικά να αντικατασταθεί από λίγη βροχή. Τον Οκτώβρη σπάνια βρέχει, ο καιρός διατηρείται ζεστός και ήπιος και το μπάνιο στην θάλασσα είναι ακό΅η ευχάριστο. Ο Μάης και ο Σεπτέμβρης είναι κατά κανόνα ηλιόλουστοι, αλλά όχι υπερβολικά ζεστοί. Το καλοκαίρι όμως είναι αρκετά ζεστό και ξηρό.Ο Ιούνης ο Ιούλης και ο Αύγουστος είναι οι πιο ζεστοί μήνες του χρόνου χωρίς βροχοπτώσεις. Στα ημιορεινά και τα ορεινά του νομού οι θερμοκρασία είναι χαμηλότερη, ενώ αντίθετα στα νότια παράλια και την πεδινή ενδοχώρα είναι κατά μερικούς βαθμούς υψηλότερη.
